Het waait niet vanzelf over

Voorwoord door Mariëtte Hamer 9
Inleiding 15

Deel 1 Waar hebben we het over? 21
1 Veiligheid op de werkvloer 24
1.1 Wat is sociale veiligheid? 24
1.2 Wat is dan psychologische veiligheid? 25
1.3 Wat is het verschil met diversiteit en inclusie? 25
1.4 Wat is psychologische arbeidsbelasting? 26
1.5 Wat is ongewenst gedrag en wanneer is er sprake van? 26

2 Hoe staan we ervoor? 29

3 De wet 31

4 Wat triggert ongewenst gedrag? 33

5 Wat versterkt de ervaring van ongewenst gedrag? 35
5.1 Ons brein helpt (niet) mee 35
5.2 Vechten, vluchten of bevriezen? 35
5.3 Teflon en klittenband 36
5.4 De invloed van de groep 37

6 Signaalwaarden, hoe herken je ongewenst gedrag? 38
6.1 Welke databronnen zijn er? 38
6.2 Patronen 38
6.3 Onderstroomgedrag 39
6.4 Wat zijn slachtoffersignalen? 39
6.5 Wat wijst op potentiële lastveroorzakers van onprettig gedrag? 40

7 De twee kanten van sociale veiligheid in organisaties 41

8 Wat levert het op dat we het erover hebben? 42

9 Samenvatting en vragen 43

Intermezzo – In gesprek met Jopie Nooren 45

Deel 2 Een sociaal veilig klimaat 51
10 Waar gaat een sociaal veilige cultuur over? 53
10.1 Best practice: de grenzen van de culturele sector 54
10.2 Begrijp je macht? 58
10.3 Begrijp je angst? 66
10.4 Hoe ontwikkel je cultuur? 71

11 Waarborging, hoe dan? 78
11.1 Best practice Jumbo-Visma: de tien geboden 79
11.2 Wat spreken we af? Een gedragscode maken 82
11.3 Informeel en formeel oplossen 86
11.4 Welke hulptroepen kun je inschakelen? 87
11.5 Wat is de routing van melden? 91
11.6 Hoe zorg je dat iedereen de weg weet? 92

12 Samenvatting en vragen 94

Deel 3 Een selfie 97
13 Houd jezelf een spiegel voor 98
13.1 selfie 1: ik, de leidinggevende 100
13.2 selfie 2: is er vertrouwen? Bereken met een formule 106
13.3 selfie 3: hoe ziet mijn machtsprofiel eruit? 110
13.4 selfie 4: ben je wel bang genoeg? 114
13.5 selfie 5: hoe ga je om met conflicten? 116
13.6 selfie 6: hoe bescherm ik mijn reputatie? 120
13.7 selfie 7: wat zijn je doel, focus en taken bij sociale veiligheid? 124

Deel 4 Incident: het gesprek aangaan 129
14 Wat zou jij doen? Wat deed het bedrijf? Oordeel rechter? 132
14.1 case: dronken en handtastelijk 132
14.2 Diversiteit in rechtspraak 137
14.3 Oefencasussen 141

15 Ik krijg het niet langer weggeslikt – verhaal van een melder 143

16 Een knal voor je kop – verhaal van een lastveroorzaker 146

17 De melding – het ontstaan van twee polen 148
17.1 Intentie versus ervaring 149
17.2 Stroomdiagram 150

18 Gereedschap: interventies en effectieve vragen 151
18.1 Pas op voor de dramaqueen en het schaap op z’n rug … wees geen superman 151
18.2 Stappen van ongewenste ervaring naar inzet 153
18.3 Selectie interventies en vragen 154
18.4 De melder ontschuldigen en de beschuldigde ontzorgen 156
18.5 Omgaan met veel emoties in het gesprek 158
18.6 Achterliggende belangen zichtbaar maken 159
18.7 Omgaan met meerdere meldingen ineen 160
18.8 Omgaan met halsstarrige stelligheid 161
18.9 Verplaats de blik van verleden naar toekomst 162
18.10 Betrokkenen aanspreken op hun onderlinge relatie 163
18.11 De melder creatief laten nadenken over keuzes 164
18.12 De impact van de manier van communiceren bespreekbaar maken 165

19 De melder 167
19.1 Signalen van een potentiële melder 168
19.2 Zwijgen als tovermantel 169
19.3 Het appel dat de medewerker op je doet 170

20 De beschuldigde 171
20.1 Signalen van een potentiële lastveroorzaker 171
20.2 Wanneer spreek je als leidinggevende de beschuldigde aan? 171
20.3 Het appel dat de aangesprokene doet op jou 172
20.4 Reactiepatronen bij benoemen van ongewenst gedrag en resultaat 173

21 Het gesprek 176
21.1 Doel van het gesprek 176
21.2 Startfase 178
21.3 Exploratiefase: de melding 180
21.4 Afsprakenfase 183
21.5 Gesprek met de beschuldigde erbij 186
21.6 Voorbeeldgesprek waarin sturen nodig is 188
21.7 Voorbeeldgesprek met melder 190

22 De nazorg 192
22.1 Aandachtspunten 193
22.2 Communicatie richting het team 194

23 Disciplinaire maatregelen 195
23.1 Zorgen voor de melder én de vermeende lastveroorzaker 196
23.2 Hoor en wederhoor 197
23.3 Privacy en anonimiteit 197
23.4 Bepalende factoren bij de keuze van de maatregel 198
23.5 Dossiervorming 198
23.6 Verbetertraject 199
23.7 Melding over jou als leidinggevende 200
23.8 Snel optreden 200
23.9 Onderzoek instellen naar vermeend ongewenst gedrag 201
23.10 Escalatieprocedure 202
23.11 Meest voorkomende maatregelen van licht naar zwaar 202

Epiloog – Smoezenlijst & weerleggingen 205

Bijlagen 209
Bijlage 1: Checklist signalen op organisatieniveau die ongewenst gedrag kunnen ontlokken 210
Bijlage 2: Checklist signalen (potentiële) melder 212
Bijlage 3: Checklist signalen bij de (potentieel) vermeende lastveroorzaker 213
Bijlage 4: Checklist 9i-model, diagnose melding 214

Gesprekspartners & dankwoord 217
Bibliografie 221