In waardengedreven allianties werken leiders en medewerkers van organisaties samen aan een gemeenschappelijke ambitie. De wereld waarin leiders tegenwoordig acteren, is ingewikkeld, verwarrend en volop in beweging. Om deze complexiteit te begrijpen, hebben we leiders met verschillende perspectieven en kwaliteiten nodig, die klaarstaan om waardengedreven allianties te creëren en te ontwikkelen en zo bij te dragen aan een betere wereld. In dit artikel beschrijf ik negen kwaliteiten van leiders in waardengedreven allianties.
Betekenis geven aan gebeurtenissen
Waardengedreven leiders zijn van grote betekenis. Betekenisgeving is gebaseerd op de interacties in de relaties tussen de leden van de alliantie en tussen de alliantie en haar omgeving. Mensen creëren betekenis aan de hand van gebeurtenissen die ze ervaren vanuit de waarden en overtuigingen die ze delen. Deze waarden en overtuigingen komen voort uit gebeurtenissen in het verleden en vervormen onze kijk op gebeurtenissen in het heden. Onze waarden en overtuigingen worden gevoed door de geschiedenis, verhalen en eerdere gebeurtenissen en worden in stand gehouden door de verwachtingen van mensen over hoe ze zich zouden moeten gedragen.
Patronen ter discussie stellen
Waardengedreven leiders zoeken naar mogelijkheden om vastgeroeste denkpatronen te doorbreken. Dat vereist kennis van de motieven en uitgangspunten van de leden die zich in de alliantie verenigen. Alleen als de leden elkaars waarden en overtuigingen kennen, kunnen ze samen ruimte scheppen voor nieuwe werkwijzen. In die nieuwe werkwijzen ontstaan aanvullende beelden van de werkelijkheid. Verhalen over de geschiedenis van de alliantie voegen iets toe aan de dagelijkse taal en maken plaats voor nieuwe betekenissen. De samenwerkingspatronen veranderen in de dagelijkse routine en mensen gaan collectief handelen. Met hun handelen voegen ze iets toe aan de stroom van gebeurtenissen en dragen ze bij aan veranderingen in de alliantie en de wereld om hen heen.
Wereldwijde blik
Om betekenis te geven aan complexiteit is een wereldse blik nodig: openstaan voor wat er in de wereld gaande is, met oog voor de vele gebeurtenissen en de variaties daarin. In dit wereldse perspectief is het onvoldoende om te weten wat er globaal speelt. Het gaat er ook om dat we oog hebben voor unieke lokale gebeurtenissen en aandacht voor verschillen, juist om daarop in te kunnen spelen. De mondiale visie gaat samen met aandacht voor wat er lokaal speelt, waar spanningen ontstaan en waar zich nieuwe kansen voordoen. Een gedeeld bewustzijn van de lokale situatie in relatie tot mondiale ontwikkelingen, verlangt uitwisseling door de leden in de alliantie. Met een open blik en de bereidheid om spanningen onder ogen te zien en daarover met elkaar in gesprek te gaan. Leiderschap in allianties is daarmee een vorm van gedeeld leiderschap.
Analytische kijk
Om complexe vraagstukken te duiden, is een analytische kijk nodig om complexiteit uiteen te rafelen, de dynamiek erachter te begrijpen en na te gaan hoe die dynamiek kan worden aangepakt. Een goede analyse is meestal het halve werk en al een behoorlijke stap vooruit. Door samen met anderen te analyseren wat er gaande is en de resultaten van deze analyse te delen met anderen in de alliantie, ontstaan er een zekere rust en een gemeenschappelijk begrip en vertrekpunt om problemen in een continu leerproces aan te pakken. Om tot een volwaardige analyse te kunnen komen, moeten er gesprekken worden gevoerd tussen alle leden van de alliantie en de mensen erbuiten. Denk aan klanten, toeleveranciers en toezichthouders. Een analytische kijk draagt bij aan het kunnen hanteren van ambiguïteit en onzekerheid.
Oog voor relaties
Waardengedreven leiders hebben oog voor relaties en samenwerking. In allianties is samenwerking tussen de leden onderling en met de partners essentieel. Dat vereist van waardengedreven leiders in allianties dat ze in staat zijn om mensen bij elkaar te brengen, samenwerking te organiseren, spanningen te signaleren en conflicten bespreekbaar te maken. Bij samenwerking in allianties gaat het om collegialiteit en het kunnen omgaan met verschillen op basis van wederzijds vertrouwen. Het gaat meer nog om luisteren dan om praten. Samenwerken in waardengedreven allianties verlangt een gedeeld maatschappelijk bewustzijn. Het organiseren van samenwerking vergt maatschappelijk bewustzijn en het vermogen om sociale relaties aan te gaan en netwerken te bouwen. Maatschappelijk en sociaal bewustzijn dragen bij aan wederzijds vertrouwen en aan de ontwikkeling van de mensen, teams en organisaties die deel uitmaken van een alliantie.
Veerkracht ontwikkelen
In onze dynamische en ambigue wereld met veel turbulentie krijgen alle allianties op enig moment te maken met een crisis die het voortbestaan van de alliantie onder druk zet. Dit vergt veerkracht en kundig balanceren. Bij de transformatie van een alliantie gaat het om een dubbele opgave: het stabiliseren van de uitvoering van het werk enerzijds en het ontwikkelen van nieuwe werkwijzen anderzijds. De eerste stap is rust en orde brengen in het werk door de situatie te stabiliseren, tijd te winnen om nieuwe wegen in te slaan en het transformatieproces op gang te brengen. Het gaat erom de identiteit van de alliantie te versterken, de waarden te articuleren, de ambitie te bekrachtigen en zo nodig bij te stellen en te werken vanuit kracht met realistische acties voor de korte termijn.
Veranderkracht versterken
Een bewuste kijk op veranderprocessen betekent het bewust omgaan met de levensfasen van de alliantie en het weloverwogen op gang brengen van verandering als dat nodig is. Dit betekent leden bij elkaar brengen en samen optrekken bij het evalueren van de ambitie van de alliantie en het bespreken van de aanleiding voor verandering. Veranderen omvat het mobiliseren van de ambities en drijfveren van mensen in de alliantie, het inschatten van de aard en impact van de verandering, het zoeken van de gewenste richting, het kiezen van de meest passende veranderstrategie, het uitwerken van concrete acties en het bijeenbrengen van de mensen die nodig zijn om de verandering te laten slagen. Het gaat hier om het versterken van veranderbewustzijn. Veranderbewustzijn draagt bij aan sensitiviteit over wat mensen beweegt en aan de betrokkenheid en zelfverzekerdheid van de mensen in het veranderproces.
Omgaan met paradoxen
Een groot aantal waardengedreven allianties heeft zich ontwikkeld tot wereldwijde alliantie, om meer maatschappelijke impact te hebben. De verschillen tussen de partijen die meedoen maakt de besturing van waardengedreven allianties behoorlijk complex. De kunst is paradoxen en spanningen te omarmen in het creëren en ontwikkelen van allianties. Een paradox bestaat uit twee tegenovergestelde perspectieven en daaraan gerelateerde acties, die elk zinvol en verdedigbaar zijn. Managers en leiders moeten zich positioneren in het spanningsveld tussen beide perspectieven en omgaan met de paradox door continu te balanceren tussen deze twee uitersten. Het onderkennen van paradoxen bij het creëren en ontwikkelen van allianties kan leden in de alliantie helpen bij het omgaan met problemen, spanningen en strategische keuzes.
Reflectief vermogen
Het laatste perspectief is een reflectieve kijk op wat er gebeurt, inclusief het beschouwen van je eigen rol daarin als leider en professional. Dit vraagt om een zekere rust en enige afstand die je in staat stellen om terug te blikken op je ervaringen en je eigen gedrag. Bedachtzaam reflecteren betekent kijken naar huidige ervaringen en de patronen die daarin te ontdekken zijn. Een toepasselijke vraag hierbij is misschien hoe het kan dat je keer op keer in een bepaald soort ongemakkelijke situatie terechtkomt. Of wat de drijvende krachten waren achter de behaalde successen. Dit is een kwestie van zelfbewustzijn. Zelfbewustzijn is de kunst om je eigen stemmingen, emoties en energie te begrijpen, je eigen gedrag en gedragspatronen te snappen en rekening te houden met de effecten van je gedrag op anderen. Een reflectieve blik vergroot het zelfbewustzijn en draagt bij aan het zelfvertrouwen en het leervermogen.
De negen kwaliteiten van waardengedreven leiders heb ik met Marcos Eguiguren verder uitgewerkt in ons boek Allianties voor een duurzame toekomst. Behalve twee inspirerende voorbeelden bevat dit boek een overzicht van alliantiekunde, twaalf paradoxen waarmee leiders te maken krijgen en concrete handvatten om allianties te creëren en te ontwikkelen.
Over Jaap Boonstra
Jaap Boonstra is hoogleraar ‘Organisatiedynamiek’ aan Esade Business School in Barcelona, hoogleraar ‘Organisatieverandering’ aan de Rotterdam School of Management, en kerndocent bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Als onafhankelijk adviseur ondersteunt hij organisaties in hun ontwikkeling. Hij schreef meerdere boeken over organisatieverandering, organisatiecultuur en leiderschap.
