Terug naar de beelden die de deskundigen in 2009 over het volgend decennium voor ogen hadden. Algemene trend: het werd meer en meer individualistisch. Burgers gingen zich online verenigen op digitale dorpspleinen. Er is wel een zekere mate van populisme gezien. Als ‘prosument’ zouden we online aan onze nieuws komen, daar op reageren en actief bijdragen. Dit met grote consequenties voor voornamelijk kranten en tijdschriften. Op het gebied van energie werden we meer en meer zelfvoorzienend. Elektrisch rijden zou groot doorbreken en we gingen in collectieven energie opwekken en delen. En daarmee de macht van de energie en olieleveranciers verkleinen.
Scenario’s en hun kwetsbaarheid
Werken met scenario’s is een interessant proces. Het is geen toekomst voorspellen. En dat blijkt ook superlastig. Merknamen die in dit boek verschijnen zijn onder andere GeenStijl, Twitter en Hyves. Het idee dat GeenStijl diepgaand invloed op het media en democratisch proces kon hebben, leefde kennelijk sterk. Hyves ging op zijn retour. Sociale media netwerken bleek een internationaal fenomeen waar een paar grote merken uit voortkwamen: Facebook, Instagram (nu ook Facebook) en recent TikTok. De groei en invloed van mobiele telefoons, supersnel internet en daarmee de mogelijkheden van video en streaming diensten bleken nog verborgen.
Nassim Taleb gaf in zijn klassieke boek De Zwarte Zwaan voorbeelden van de invloed van wispelturige, onvoorspelbare gebeurtenissen. Op 17 december 2010, net voorbij de grens van het decennium stak een kraamverkoper in Tunesië zich in brand. Het bleek de start van de Arabische Lente dat een golf van protesten en oorlogen startte. In Irak en Syrië bleek vervolgens een voedingsbodem voor een groepering getiteld ISIS (later IS) wat dit gebied jaren in de vlam zou zetten. Vele miljoenen mensen sloegen op de vlucht onder andere naar Europa. Het gaf weer ruimte voor populistische bewegingen in Europa en Amerika. Het bleek mede de oorzaak van de Brexit en de opkomst van Donald Trump en de macht die Rusland en Turkije in de regio kregen. In Grote verwachtingen kijkt Geert Mak weer terug op de periode 1999 -2019 om te constateren.
Dichter bij huis, de invloed van sociale media op het stemproces werd duidelijk in het referendum in 2016 rondom Oekraïne. Aangewakkerd door GeenPeil (ondersteunt door GeenStijl en hun tv-kanaal), stemden we hier Nee tegen. De Tweede Kamer nam dit niet over en en passant schafte zij het referendummiddel af. Omgaan met deze digitale krachten bleek voor Nederland lastig. In Engeland ging het net even anders. Of we met de uitkomst van het Brexit-referendum blij moeten zijn…. De manier waarop die overwinning is behaald, is onderwerp van menig studie en juridisch onderzoek. De geest is wel uit de fles.
Mobiel overal en altijd
Een drijvende kracht in deze periode was de mobiele telefoon en sociale media. De smartphone is misschien wel de doorbraak van het afgelopen decennium. De innovaties hadden vooral betrekking op beeld. We netflixen en bingewatchen via streaming kanalen. Youtubers en Instagrammers zijn de grote influencers. Hierin kunnen mediamakers als PewDiePie zich onderscheiden. Verder appen we natuurlijk (bijna) allemaal en is zelf bij de 60-plus generatie een tablet belangrijk om met de kleinkinderen te facetimen. Mobiel is in tien jaar super groot geworden en heeft Apple en Samsung aan een ongelofelijke wereldstatus (en rijkdom) geholpen.
Deeleconomie doorgebroken?
Dan zou energie hebben kunnen gaan over de deeleconomie. Iets wat voor de energiemarkt interessant zou zijn. Maar van grootschalig elektrisch rijden is het niet gekomen. We hebben Tesla leren kennen. Er is eindelijk beleid in Nederland om van het gas af te gaan. Of dit meer ingegeven is door de aardbevingen in Groningen of door de wens naar een duurzame samenleving te gaan met geen O2 uitstoot? De wereldpolitiek heeft het moeilijk hier belangrijke stappen in te maken. Een jong Zweedse meisje van 16, Greta Thunberg, moet de wereldleiders actief maken.
Maar de grote voorbeelden van de deeleconomie komen, wederom, uit Silicon Valley. Airbnb en Uber behoren inmiddels tot de meest waardevolle bedrijven ter wereld. Ze vechten samen met giganten als Apple, Facebook, Amazon en Microsoft om digitale wereldheerschappij.
Het decennium was voor bijvoorbeeld Facebook, als grote sociale media reus, een erg moeilijke. Hun rol in de verkiezingsstrijd in 2016 was dubieus. CEO Mark Zuckerberg moest zich bij het Amerikaanse Parlement komen verantwoorden. Het Cambridge Analytica (CA) schandaal zal nog vele jaren nadreunen. De rol die targetmarketing, datacollecties en sociale media in de Brexit en de 2016-verkiezingen gespeeld hebben, vertelt veel meer over de huidige stand van de democratie dan het hebben van een digitaal dorpsplein. In De Datadictatuur doet voormalig CA-medewerker Brittany Kaiser een boekje open. Onze democratie is kwetsbaar. En eigenlijk is hij al gehackt.
Vrijheid of dwangbuis?
‘Het laatste decennium heeft individualisering echter een zeer sterke bondgenoot gekregen: informatie en communicatietechnologie. Dankzij deze technologie worden we alziend, alhorend en alwetend.’ Zo lezen we in 2010 + 10 = 2020.
De vraag is of wij dat worden, of de leveranciers wiens spullen we kopen, netwerken we gebruiken en data we mee delen. Apple neemt onze telefoongesprekken op. De overheid wil graag ‘backdoors’ in de communicatie die we op Whatsapp voeren. En Amazon’s Alexa staat eigenlijk altijd aan, onder het mom ons de beste aanbiedingen te kunnen doen. Slimme AI in combinatie met een steeds groter wordende data verzameling regelt dit. De vraag is, hoe doen ze dit. En altijd wel goed?
Wist iemand in 2010 al wat hacken was, dan was hij flink ingevoerd in de IT. Nu komt deze term regelmatig in het nieuws. Hacken is een business model geworden in diverse vormen: financieel, diefstal, spionage of oorlog? Het is oorlog maar niemand die het ziet van Huub Modderkolk laat alle mogelijkheden de revue passeren. Een noodzakelijk boek dat een belangrijk waarschuwingen voor de nabije toekomst bevat.
2020 komt eraan. Ik ga er geen voorspellingen over doen. Over dat volgende millennium. Er kan zomaar een zwarte zwaan oversteken.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
