‘Samen kunnen aanschoppen tegen de gevestigde orde’. Ondernemer Michiel Muller noemt dat in een van zijn boeken als voordeel van zijn jarenlange en nauwe samenwerking met zijn maat Marc Schröder. Het duo ondernam enkele keren een succesvolle stormloop op een markt die door giganten werd beheerst. Met hun onbemande tankstations van Tango daagden ze Shell, Esso en BP uit. Met hun pechhulpdienst RouteMobiel bonden ze de strijd aan met de ANWB, waarvoor ze vrolijke ‘ANWB-Opzegdagen’ organiseerden.
1 Samen sterk
Tegen de hoofdstroom in samen kracht kunnen ontwikkelen: Het is dit ‘Samen staan we sterk‘-element van tweetallen dat ik vaak tegenkwam in mijn onderzoek naar politieke duo’s. In mijn net verschenen boek Schaduwleiders, rollen en invloeden van eerste en ‘tweede mannen’ in de politiek, portretteer ik vier politieke tweetallen die op breuklijnen tussen twee tijdperken opereren. Ze zitten vol onzekerheden en weerstanden.
Net als Muller en Schröder, roeiden Mark Rutte en Edith Schippers (VVD) samen vanuit de oppositie tegen de hoofdstroom (CDA, PvdA) op. Ze gaven hun fractie meer bijtkracht na de de ruzies rond Geert Wilders en Rita Verdonk. ‘Edith gaf mij het laatste zetje’, vertelt Rutte over het voor hem buitengewoon riskante moment van het wegsturen van Verdonk.
Een ander duo - Ruud Lubbers/Jan de Koning - ging het land voor in the uphill fight tijdens de diepe economische crisis van de jaren tachtig. ‘Voor zo’n enorme krachttoer heb je op z’n minst een tweede man voor nodig die je blind kunt vertrouwen’ , zegt Henk Brouwer in het boek, destijds rechterhand van De Koning, later topman bij onder meer De Nederlandsche Bank.
2 Persoonlijke chemie en vertrouwen
Met vertrouwen en chemie komen we op een tweede overeenkomst tussen duo’s in politiek en bedrijfsleven. Ze hoeven niet gearmd door de bedrijfskantine te lopen of over het Binnenhof, maar er moet een grote mate van wederzijds vertrouwen zijn. ‘Toen wij gingen samenwerken, ontstond er onmiddellijk een bijzondere chemie’, schrijft Muller over zijn kompaan Schröder. Ook Jeff Bezos en Andy Jassy, de twee topmannen van tech-gigant Amazon, getuigden in interviews geregeld groot vertrouwen in elkaar; dit jaar volgde Jassy Bezos zelfs op als topman bij het bedrijf. In de sfeer van onderlinge inspiratie binnen een duo borrelt en bruist het vaak van ideeën. Bernhard van Oranje en zijn metgezel Menno de Jong fantaseerden samen over een wederopstanding van het circuit van Zandvoort. Zij kochten de betonbaan in de duinen, en Max Verstappen deed de rest.
3. Complementariteit
‘Jij hebt iets wat ik niet heb, maar wat ik wel nodig heb om vooruit te komen’. Zie daar het concept van complementariteit van succesvolle duo’s. Marc Schröder bedacht het concept van de onbemande tankstations. Muller beschikte over logistieke ervaring in de olie-industrie om het idee werkelijkheid te laten worden. Vaak keert complementariteit ook terug in de verhouding tussen CEO’s en CFO’s, zoals Cees van der Hoeven en Michel Meurs die samen bij Ahold zowel sterke hoogtepunten als enorme dieptepunten beleefden.
De complementariteit in de politiek draait eveneens om elkaar aanvullende kwaliteiten, al gaat het dan wel om andere dingen. Denk aan de combinatie van de wervende, charismatische stemmentrekker met minder charismatische, meer praktisch ingestelde tweede ‘mensen’ (Samsom/Dijsselbloem; Rutte/Schippers). Of aan het dekken van verschillende vleugels binnen een partij (Rutte/Schippers, Lubbers/De Koning).
Een paar verschillen
1 Massieve media-druk
Toen Edith Schippers eind september mijn boek in ontvangst nam en een vraag uit de zaal kreeg over duo’s in politiek en bedrijfsleven, beklemtoonde ze vooral de verschillen. Schippers kan het weten; eerst was ze minister van Volksgezondheid en Sport, vanaf 2019 CEO bij DSM-Nederland. Ze noemde als verschil vooral de langdurige en indringende (media)druk waaraan een politiek leider blootstaat, zoals bij Mark Rutte in de periode 2007-2009 gebeurde. Dat overkomt een CEO toch minder, stelde ze. Dit verschil heeft consequenties voor duo’s. Een van de vele rollen voor tweede mannen in de politiek, is die van de zielzorger en tranendroger, de man - of vrouw met de tissues. Jeroen Dijsselbloem stond ermee klaar als Diederik Samsom instortte. In het bedrijfsleven zijn tissues in de tas van de tweede man vermoedelijk minder nodig.
2 Verbindingsstuk met de achterban
Meer nog dan een CEO in het bedrijfsleven moet een politiek leider steun verwerven in een zeer brede buitenwereld. In de politiek is dat: de fractie, de partij, het electoraat, een aanmerkelijk groter en gevarieerder palet dan dat van de Raad van Bestuur, het bedrijf of de aandeelhoudersvergadering. Ben Verwaayen, oud-CEO van Alcatel en British Telecom, vertelt in het boek dat het de taak van de tweede man is om roddels en gevoelens uit die buitenwereld te verzamelen en die te vertalen in iets waarmee de leider iets kan. Jan de Koning zat, ook als minister, vaak in het restaurant van de Tweede Kamer om daar de laatste roddels over het kabinet-Lubbers te vernemen - om vervolgens Lubbers te kunnen waarschuwen. Ik zie een tweede man/vrouw van Shell, Philips of Unilever niet zo snel in het bedrijfsrestaurant verschijnen. Of vergis ik me nu?
Er zijn mogelijk meer verschillen tussen politieke en bedrijfsduo's te bedenken. Toch denk ik dat de overeenkomsten tussen de twee net wat sterker zijn.
