De derde donderdag van april is traditioneel gereserveerd voor het Managementboekengala, de jaarlijkse hoogmis van het managementboek in De Rode Hoed in Amsterdam. Ook dit jaar, de achttiende editie, was het volle bak, met auteurs, uitgevers, belangstellenden en natuurlijk de medewerkers van organisator Managementboek zelf. Dit jaar geen voorstelling van de improvisatieacteurs van Troje, die het feest normaal gesproken aankleden, maar een echt zaalprogramma, met een aantal performers die met hun optreden thematisch losjes aansloten bij de vijf genomineerde boeken. De voordracht van spoken word artist Elten Kiene was gekoppeld aan Focus – De wereld van ASML, het genomineerde boek van NRC-journalist Marc Hijink. Kiene zette de toon met een haast magische voordracht, een bezwerende, poëtische stortvloed aan woorden, waarin hij vragen stelde bij de richting die we collectief zijn ingeslagen. Hoeveel boeken verschijnen er niet waarin wij betogen hoe we het leven beter kunnen inrichten, terwijl de wereld er eigenlijk eerder op achteruitgaat? ‘Omarm het niet-weten’, hield hij de aanwezigen voor.
Het tweede genomineerde boek, Samenwerken aan maatschappelijke opgaven van Manon de Caluwé en Edwin Kaats, werd symbolisch begeleid door – hoe kan het ook anders – een duo. Acteur Michael Helmerhorst had een oude projector meegebracht waarop hij de Duitse documentaire ‘Regen’ uit 1957 draaide, een Bert Haanstra-achtige film van regisseur Wolf Hart, Hij werd begeleid door Marieke van der Heyden op de glasharmonica, een instrument waar de muzikant alleen met bevochtigde vingers geluid uit krijgt. Die combinatie leidde tot een even hypnotiserend als breekbaar optreden. De thematiek van Morele dilemma’s in de boardroom, het genomineerde boek van Mijntje Lückerath-Rovers, werd verbeeld door de actrice Joy Wielkens. Zij droeg gedreven een passage uit Shakespeares Macbeth voor, de tragedie waarin Macbeth en Lady Macbeth ten onder gaan aan hun hebzucht als zij besluiten Koning Duncan om het leven te brengen.
Voor de vaste bezoekers van het Managementboekengala was het optreden van Eric van der Steen – een van de improvisatieacteurs van Troje – een feest van herkenning. Met zijn tragikomische goochelaarsact was hij degene die de boodschap verbeeldde van Als alle breinen werken van Saskia Schepers, een pleidooi voor de acceptatie van neurodiversiteit: niet bij iedereen functioneren de hersens hetzelfde. De laatste genomineerde, Giftig gedoe op de werkplek van Caroline Koetsenruijter en Hans van der Loo, kreeg als introductie een zinderend tango-optreden van Heidi Hindam en Cherif Zaouali, waarin de eeuwige dans tussen aantrekken en afstoten de leidraad vormde. Samen vormden de optredens een even divers als meeslepend programma.
Oudste dochters
Voordat juryvoorzitter Elmas Duduk overging tot de bekendmaking van het Managementboek van het Jaar 2024, nam Philip van Coevorden, directeur van Managementboek.nl, nog even het woord. Sinds drie jaar zet Managementboek tijdens het gala ook de auteur van het bestverkochte managementboek van het jaar in het zonnetje. Voor de auteur was die prijs geen verrassing: ze wist zelf al een tijdje dat haar boek over heel 2023 het bestverkochte boek bij Managementboek.nl was. Sinds Aike Borghuis – want over haar gaat het – op 28 april vorig jaar een bericht op LinkedIn plaatste dat haar boek Het verborgen leiderschap van oudste dochters naar de drukker was, ging het viral. Na het eerste verkoopweekend belde ze haar uitgever, met de vraag of er niet meteen een tweede druk gemaakt moest worden. De eerste en tweede druk waren al uitverkocht voordat ze zelf het boek in handen had gekregen. Dat was het begin van een succesverhaal dat tot op de dag van vandaag voortduurt. Ze schreef Het verborgen leiderschap van oudste dochters omdat zij in haar coachwerk merkte dat oudste dochters steevast veel verantwoordelijkheidsgevoel hebben, maar zichzelf vaak niet als leider zien. ‘Oudste dochters die het boek hebben gekocht, vertellen mij dat het net is alsof zij hun eigen handleiding lezen’, zegt Borghuis. ‘En onlangs kreeg ik een bericht van een gescheiden vader, die met zijn volwassen dochter een reis naar Londen maakte. Hij vertelde mij dat ze het boek beide hadden gelezen en dat het ertoe had bijgedragen dat ze opeens een heel ander soort gesprekken voerden.’
Het zaadje voor haar boek werd al jaren geleden geplant, toen Borghuis – zelf een oudste dochter – vastliep in haar werk en een coachtraject met familieopstellingen inging. In 2014 was ze aanwezig op een bijeenkomst waar Lisette Schuitemaker en Wies Enthoven uitsluitend oudste dochters hadden uitgenodigd om materiaal te verzamelen voor hun boek Het oudste dochter effect, dat in 2015 verscheen. Maar de werkelijke aanleiding voor het besluit dit boek te gaan schrijven, was dat Borghuis in 2019 op zoek ging naar de rode draad in haar eigen coachpraktijk. ‘Aanvankelijk tastte ik in het duister, maar na een gesprek met een coach ontdekte ik dat 85 procent van mijn cliënten bestond uit oudste dochters, en 15 procent uit oudste zonen. Ik wist dus al veel van dit onderwerp, al ben ik me bewust dat het slechts één perspectief is.’ En nu? Een boek voor oudste zonen? ‘Oudste zonen vertellen mij dat zij ook veel in dit boek herkennen’, zegt Borghuis. ‘Het belangrijkste verschil zit in de verschillende verwachtingen die de buitenwereld heeft van mannen en van vrouwen. Ik krijg wel regelmatig de vraag van jongste kinderen, wanneer ik een boek voor hun ga schrijven.’
Een goed team
Over naar de uitreiking van de prijs voor het Managementboek van het Jaar 2024. In totaal 186 boeken kwamen in aanmerking voor de prijs, vertelde juryvoorzitter Elmas Duduk, die zonder uitzondering door twee juryleden beoordeeld zijn op de criteria die al jaren gelden voor deze prijs: kwaliteit, originaliteit, uitwerking, bestendigheid, actualiteit en boekverzorging. Uit die enorme stapel koos de jury een longlist van vijftig boeken, die vervolgens opnieuw gelezen zijn, waarna een shortlist van vijf titels overbleef. Focus – De wereld van ASML van Marc Hijink omschreef Duduk als een atypisch managementboek, schitterend geschreven, dat leest als een jongensroman. Over Morele dilemma’s in de boardroom van Mijntje Lückerath-Rovers zei ze dat het op een uitstekende en overtuigende manier wetenschappelijke inzichten en de praktijk bij elkaar brengt en perfect duidelijk maakt waarom morele dilemma’s tijd- en contextgebonden zijn. Giftig gedoe op de werkplek van Caroline Koetsenruijter en Hans van der Loo laat volgens Duduk zien dat de manier waarop we nu omgaan met onderlinge spanningen op de werkvloer gewoon niet werkt. Dit boek maakt nog eens pijnlijk duidelijk dat we een andere manier moeten zien te vinden om deze problemen te lijf te gaan, en biedt daarvoor ook handelingsperspectieven. Als alle breinen werken van Saskia Schepers is volgens de juryvoorzitter een verfrissend pleidooi voor het omarmen van neurodiversiteit, oftewel het accepteren van het feit dat niet iedereen op dezelfde wijze functioneert. En ten slotte Samenwerken aan maatschappelijke opgaven van Manon de Caluwé en Edwin Kaats, een noodzakelijk boek in deze tijd, waarin we overspoeld worden door grote maatschappelijke vraagstukken. De Caluwé en Kaats hebben er vijf jaar aan gewerkt, en dat laat zich bij lezing meteen zien, aldus Duduk.
Uiteindelijk waren voor de jury twee criteria doorslaggevend, de actualiteit en de mate waarin de auteurs handen en voeten gaven aan het thema. Zo besloot de jury unaniem – dat hoort bij een goede jury – de prijs voor het Managementboek van het Jaar toe te kennen aan Giftig gedoe op de werkplek van Caroline Koetsenruijter en Hans van der Loo.
En zoals dat gaat in een goed team, haalden Koetsenruijter en Van der Loo meteen de andere betrokkenen het podium op: freelance eindredacteur Isabel Timmers en uitgever Elke Vergoossen en redacteur Wieke Oosthoek van uitgeverij Boom uit Amsterdam. Zowel voor Koetsenruijter als voor Van der Loo was het de tweede keer dat zij een plek op de shortlist hadden gekregen. Koetsenruijter twee jaar geleden voor haar boek Het agressieparadijs, Van der Loo zestien (!) jaar geleden voor zijn boek Kus de visie wakker, dat hij samen met Jeroen Geelhoed en Salem Samhoud schreef. En nu dus de bekroning voor hun laatste boek. Althans, laatste? Van der Loo zat met zijn gedachten half bij zijn nieuwe boek over Taylor Swift (ondertitel: De opkomst van een muzikaal, maatschappelijk en zakelijk fenomeen, waarvoor de publiciteitscampagne juist rond het Managementboekengala losbarstte. Een dag eerder had hij nog een televisieploeg over de vloer gehad. ‘Moet je zien hoe geweldig het boek eruit ziet’, zei hij, terwijl hij een exemplaar tevoorschijn toverde.
Frustrerend
Dat is gelijk de charme van Van der Loo, een zestiger met een ongebreidelde creativiteit, die nog steeds in een waanzinnig tempo werkt, vertelt Koetsenruijter. ‘Het is soms ongelooflijk hoe mooi en snel hij kan schrijven. Ik ben altijd heel blij met zijn metaforen. Een term als werkwalhalla, geweldig. Het is net alsof het hem geen moeite kost. Maar ik ben juist heel precies, dus dat kon wel eens frustrerend zijn. De tekstpassages bleven alleen staan als het navolgbaar is en als we het kunnen onderbouwen. O jee, staat ze weer op het rempedaal, zal hij wel eens gedacht hebben. Maar juist de combinatie van onze manier van werken maken dat dit zo’n goed boek is geworden.’
Koetsenruijter is eigenlijk al sinds 2007 met dit onderwerp bezig, en vanaf 2019 fulltime, vertelt ze. ‘In eerste instantie was ik altijd bezig met extern ongewenst gedrag: agressieve klanten, burgers en patiënten. Tijdens mijn onderzoek kwam ik echter steeds vaker tegen dat externe agressie een risicofactor is voor intern gedoe. Dus was dat het volgende aspect dat ik ging onderzoeken. Dat viel vrijwel samen met de uitzending die Tim Hofman voor BOOS maakte over The Voice of Holland. En je kunt moeilijk volhouden dat zulk gedrag alleen in Hilversum voorkomt. Die mechanismen zie je in alle sectoren terug.’ Daar kwam de expertise van Van der Loo van pas. ‘Als socioloog weet ik natuurlijk veel van hoe mensen binnen gemeenschappen met elkaar omgaan’, zegt hij. ‘Zij weet alles van wetten, regels en codes, wat dat betreft is ze echt een terriër. En ik analyseer juist altijd hoe onderlinge communicatie verloopt. En dan heeft zij duidelijk een activistische inslag, terwijl ik meer beschouwend van aard ben. Een geweldige combinatie.’
Een van de sterke punten van Giftig gedoe op de werkplek is dat Koetsenruijter en Van der Loo niet op zoek zijn naar schuldigen, zoals veel mensen geneigd zijn te doen bij conflicten. ‘We brengen het hele krachtenveld in beeld, het gedogen, het gelegenheid geven, het wegkijken’, zegt Koetsenruijter. ‘Daardoor wordt giftig gedrag genormaliseerd en uiteindelijk doorgegeven en gekopieerd.’ Van der Loo: ‘Wanneer een organisatie problemen kent met sociale onveiligheid, wordt snel naar een soort juridisch idioom gegrepen. Mensen gaan rechercheurtje spelen en voor je het weet, verliest men zich in allerlei schimmige onderzoeken. Kijk, daders zullen er altijd zijn. Maar die worden geproduceerd door hun omgeving. Het is iets te gemakkelijk om de daders voor de bus te gooien en te denken dat daarmee het probleem is opgelost. Organisaties zullen zichzelf echt onder de loep moeten nemen om te onderzoeken waar de weeffouten zitten.’
Koetsenruijter hoopt dat dit boek ertoe bijdraagt dat het probleem van sociale onveiligheid op een betere manier wordt aangepakt. ‘Het mooiste zou natuurlijk zijn als we in één klap van de ontkenning af zijn. Van de tien miljoen werkende mensen hebben twee miljoen mensen te maken met allerlei vormen van ongewenst gedrag. Dus ja, ik zou hopen dat dit boek tijdens opleidingen wordt gebruikt, door mensen die in de toekomst als manager gaan werken of in het P&O-vak terechtkomen. Het is een onderwerp waarop alle managers van Nederland zich tenminste moeten oriënteren. Want het zijn vaak mensen in de frontlinie, mensen met tijdelijke contracten of mensen die afhankelijk zijn van de beoordeling van anderen, die ermee te maken hebben. Dat is de verantwoordelijkheid van de managers. Ik hoop dat dit boek ertoe bijdraagt dat we de ontkenningsstrategie waar veel mensen zich van bedienen, als een soort tapijtje onder hen uit trekken.’
Dit artikel staat in het meinummer van Managementboek Magazine. Deze editie lees je hier >
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.
