Het werk van Theodulfus is één grote oproep aan leiders om als zij rechtspreken eerlijk en oprecht te zijn. Het is met name zo amusant omdat hij in geuren en kleuren vertelt hoe mensen hem proberen om te kopen met vazen, munten, sokken, fruit, eieren... Tot zover niks nieuws onder de corrupte zon.
Toch voelt zijn lesboekje vreemd aan, en dat komt omdat hij een politiek leiderschap vertoont dat wij niet meer kennen. Voor Karels afgezant is het volstrekt normaal dat zijn keizer niet alleen de baas is maar ook rechtspreekt en dat hij dat uit diens naam doet. Zijn leider bestuurt én spreekt recht.
Het zou nog negenhonderd jaar duren alvorens Montesquieu het politieke leiderschap ontvlocht met zijn scheiding der machten: de regering regeert, het parlement controleert en rechters spreken recht. Door deze ontvlechting moesten de drie machten elkaar in de tang houden, opdat ontsporing tot de verleden tijd zou gaan behoren.
Nog steeds is de trias politica een van de hoofdpijlers van onze democratische rechtstaat. Nóg wel... Want besturen, controleren en rechtspreken komen weer gevaarlijk dicht bij elkaar. Laat ik twee beruchte voorbeelden geven.
Het eerste is het Urgendaproces waarin Urgenda en rechters het voor elkaar kregen de overheid te dwingen de CO2-uitstoot te verminderen. Niet op basis van concrete wetten, maar door gebruik te maken van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Het tweede behelst het evenzo beruchte Shellproces, waarin rechters, opnieuw aangemoedigd door een NGO, een bedrijf verplichtingen opleggen. De alleenheerser Karel de Grote zou instemmend geknikt hebben.
De terugkeer van de rechter als politiek bestuurder komt niet helemaal uit de lucht vallen. Halverwege het vorig decennium verenigden officieren van justitie, rechters, wetenschappers en NGO's zich om via rechters klimaatbeleid af te dwingen. Vertrouwen in de politiek en de democratie hadden ze niet. Deze experts wisten als geen ander dat je geen beroep moest doen op internationale verdragen, omdat die doorgaans niet bindend zijn. Wil je echt de macht dan moet je rechters zover krijgen dat ze hun vonnissen wijzen op grond van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dat is wel bindend en moeilijk te wijzigen. Ze vatten hun strategie samen in de zogenaamde Principes van Oslo, naar de plek waar ze confereerden.
De toenmalige advocaat-generaal bij de Hoge Raad, Jaap Spier, was nauw verbonden bij deze internationale, activistische expertgroep. Hij vond dat de politiek te kort-cyclisch was en amper kennis had van recht en rechtvaardigheid. Overheden en parlementen kunnen de mensheid niet redden. Anderen moeten dat doen: rechters. Aan de ‘wijzen' de taak de mensheid te verplichten het goede te doen. Met koud machiavellisme - doel heiligt de middelen - werd de democratische rechtstaat terzijde geschoven en het graf voor de scheiding der machten gedolven. Je zou er bijna een complotdenker van worden en er een grote reset in zien. Maar alles is gedocumenteerd.
Theodulfus dus, over hem had ik het, die schreef een grappig boekje over rechters en dus ook over zichzelf. Hij had geen hoge pet van ze op. Zouden de rechters van nu anders zijn, betere mensen dan die van toen? Zou de NGO-elite meer deugen dan politici en CEO's, dan gewone mensen? Ik geloof er niks van. Dus wie vermaant hen? Wie schrijft een lesboekje voor ze? Wie of wat houdt ze getemd?
Over Joep Schrijvers
Joep Schrijvers doet onderzoek naar westerse advies- en lesboeken voor vorsten, bestuurders en managers van Homerus tot Covey. Hij is schrijver van succesvolle, kritische boeken en artikelen over management, mens en maatschappij.
