Barack Obama schrijft in Een beloofd land dat hij door de vrouwen van zijn kabinet werd aangesproken, omdat zij het gevoel hadden niet als volwaardig te worden gezien door hun mannelijke collega’s. Een deelneemster van een training dienend leiderschap die ik gaf, vertelde onlangs hetzelfde. Ze was gekleineerd door een mannelijke collega, maar had er, om de ‘lieve vrede’ te bewaren, maar niets van gezegd. De andere vrouwen bevestigden knikkend haar verhaal en deelden vervolgens gelijke ervaringen. En de mannen… Tja, de mannen. De een leek oprecht geschokt, een ander mompelde iets onverstaanbaars en een derde probeerde de spanning te doorbreken met een niet geslaagd grapje.
Normen uitdagen
‘Het uitdagen van normen is geen eenvoudige taak’ stelt Taha Riani in Kan ik dat nog wel zeggen? ‘Verandering kan ongemak en weerstand teweegbrengen, vooral bij diegenen die zich comfortabel voelen binnen de bestaande normen.’ We zijn bang voor het onbekende en vrezen stiekem ons veilige wereldje te verliezen, ook wanneer onze veiligheid onveiligheid voor de ander tot gevolg heeft.
Dialoog
Of we het nu willen of niet we zullen met elkaar in gesprek moeten over diversiteit, inclusie en rechtvaardigheid (equity). En voor de duidelijkheid: ik ben van mening dat het een essentieel verlangen van een dienend leider zou moeten zijn. In zijn boek doet Riani een aantal goede aanbevelingen voor de dialoog. Of zoals hij zelf zegt, voor ‘gesprekken die een verschil maken, die bijdragen aan een wereld waarin we elkaar daadwerkelijk zien en waarderen.’ Gesprekken die essentieel zijn op de werkvloer, in het onderwijs, voor de gemeenschapsontwikkeling, in persoonlijke relaties én voor onze eigen zelfontwikkeling. Wat betreft dit laatste schrijft Riani: ‘In de loop van ons leven zijn er momenten waarop we worden geconfronteerd met onze eigen vooroordelen, overtuigingen en wereldvisies. Deze zelfreflectieve gesprekken kunnen soms oncomfortabel zijn, maar ze zijn cruciaal voor onze groei als individu.’
Discussies en gedoe
En zo is het, zo herken ik ook zelf in de dagelijkse praktijk. Want hoe gemakkelijker is het voor meetings alleen gelijkgestemden uit te nodigen! Scheelt een hoop discussies en gedoe. Maar, zo realiseer ik mij echt, het vermindert ook de kans op innovatieve ideeën en productieve discussies. Zaak dus open te staan voor de ander en zijn of haar mening – en deze bewust op te zoeken. Riani: ‘Openheid kan leiden tot groei, begrip en verbinding, terwijl defensiviteit vaak resulteert in gemiste kansen en afstand.’
Defensieve tactieken
Riani geeft enkele tips hoe we onze defensieve tactieken kunnen herkennen én aanpakken. En om het ons gemakkelijk te maken, gebruikt hij hiervoor het acroniem STOP.
Sturen: Dit is wanneer het gesprek opzettelijk in een andere, meestal minder gevoelige, richting wordt gestuurd om te ontsnappen aan het onderwerp dat emotioneel beladen of confronterend is.
Toeslaan: In plaats van je te concentreren op het punt van kritiek of het moeilijke onderwerp, val je de andere persoon aan, vaak op het persoonlijke niveau.
Ontkennen: Hierbij ontken of minimaliseer je dat er een probleem is, ondanks duidelijke aanwijzingen van het tegendeel.
Passief reageren: In dit geval vermijd je actief onderwerpen die gevoelig of potentieel confronterend zijn, vaak door het gesprek te sturen naar onschadelijke, niet-gerelateerde zaken.
Duizend wonden
Voor wie de hele discussie over diversiteit, inclusie en rechtvaardigheid maar onzin vindt en afdoet als ‘woke’, helpt het volgende wellicht. Riani vertelt in zijn boek over een strafmaatregel binnen het keizerlijke China:
‘De ergste criminelen werden veroordeeld tot ‘dood door duizend snijwonden’. Geen enkele verwonding was op zichzelf dodelijk, maar de combinatie ervan resulteerde in een pijnlijke, gruwelijke dood. Elke snede, elke wonde was maar een fractie van de totale pijn, maar samen vormden ze een folterend geheel.’
Wat mij betreft een goede vergelijking die ons leert om kleine beledigingen, terloopse opmerkingen en onbewuste vooroordelen toch serieus te nemen.
De incidenten zoals aangegeven voor de vrouwelijke kabinetsleden van Obama en de deelneemster van mijn training, kunnen (onterecht) afzonderlijk worden afgedaan als geneuzel en kleinzerigheid, maar samen ‘eroderen ze langzaam maar zeker iemands zelfvertrouwen, levensvreugde en gevoel van veiligheid’, aldus Riani.
De vraag is dus terecht: Kan ik dat nog wel zeggen? En inderdaad, het antwoord is soms gewoon: Nee, dat kan niet meer. Omdat we nu eenmaal in een andere tijd leven. Een tijd waarin gelukkig (!) meer diversiteit is en – als we dienend leiderschap handen en voeten willen geven – de unieke kans hebben een uniek geluid op te zoeken en te laten horen.
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie
