Het eerste hoofdstuk, Us & Them, gaat over het voortdurende gevecht met de waarheid en onderzoekt onze wankele verhouding tot die waarheid. We vertrouwen op de feiten, maar net zo gemakkelijk verzinnen we die: alternatieve feiten dus. We zijn gek op nieuws, of het nu waar is of niet. Broodje-aapverhalen, complottheorieën en nepnieuws en de vergissing dat recht op je eigen mening ook het recht op je eigen feiten is, het komt allemaal voorbij.
Verhalenmachine
Het tweede hoofdstuk, It, is gewijd aan onze onverzadigbare honger naar informatie en hoe de verhalenmachine werkt. Nieuwsgierigheid is als het ware de startmotor die de verhalenmachine op gang brengt. Eigenlijk gaat dit hoofdstuk over de werking van ons brein, dat goed is in herkennen, niet zo goed in onthouden en verhalen vertekenen onze herinneringen. Onze verhalenmachine is allergisch voor onzekerheid en verslaafd aan betekenis, maar ook gek op fictieve gebeurtenissen.
De hoofdrol
Het derde hoofdstuk, getiteld Me, beschrijft ons rotsvaste geloof in ons eigen verhaal en hoe we ons soms vastklampen aan het meest ongeloofwaardige verhaal. We maken van ons leven een verhaal waarin we zelf de hoofdrol spelen en er alles aan doen om het kloppend te maken en te houden. Opgebouwd uit vertekende herinneringen die helpen om alles wat er gebeurt beter te begrijpen, creëren we met ons eigen verhaal ons zelfbeeld, waar we rotsvast in geloven. Anders blijven we niet overeind.
Verlangen
In We, het slothoofdstuk, beschrijft de auteur ons eeuwige verlangen naar ‘het grote verhaal’. Grote verhalen verbinden, ze maken gemeenschappen, ze maken ons één. De grootste van de grote verhalen is religie, waarin de verhalen antwoord geven op de grote levensvragen. Alle grote verhalen hebben drie dingen gemeen: ze verklaren de onverklaarbare verschijnselen, ze normeren groepsgedrag en bieden een wenkend perspectief.
Scherper
Hoe raak zijn beschrijvingen en analyses ook zijn, ik vind dat Hendriks de machine-metafoor veel scherper had kunnen uitwerken. Dan zou het kunnen gaan om de grondstoffen, de halfproducten, de brandstof of stuwkracht, restproducten, het onderhoud, de bediening, de duurzaamheid en dergelijke. Bovendien spreekt de auteur vaak omgekeerd over de verhalenmachine als een mens, met een geheugen, voorkeuren, een machine die ergens gek op kan zijn en leert door te spelen.
Een tweede punt van kritiek betreft het hoofdstuk over de grote verhalen, die mensen verbindt en hen in beweging zet. Grote verhalen kunnen ook desastreuse uitwerkingen hebben, zoals de grote verhalen van dictators als Napoleon, Lenin, Stalin, Hitler, Franco en Castro, om er maar een paar te noemen. Alleen Poetin en zijn verhaal worden een keer genoemd. Er zijn dus ook verhalen die te lelijk zijn om waar te zijn. Zo krijgt de verhalenmachine naar mijn mening onterecht een voetstuk.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
